1070) “Türkler Direnir” Enver Paşa’nın Kayıp Mektubu
Yayin Tarihi 7 Haziran, 2025
Kategori TÜRK DÜNYASI
“Türkler direnir”, Enver Paşa’nın kayıp mektubu
Enver Paşa tarafından 1920 yılı içinde kaleme alınarak ABD gazeteci Karl H. von Wiegand’a gönderilen mektupların akıbeti belli oldu. Enver Paşa’nın kaçak olduğu dönemde kaleme aldığı 3 mektuptan, 2’si; The Washington Times gazetesinde yayımlanırken, ağustos ayında Moskova’dan yazılan üçüncü mektup ise ABD arşivlerinden ilk kez gün yüzüne çıkartıldı.
Enver Paşa’nın kaçak olduğu dönemde ABD‘li gazeteci Von Wiegand’a gönderilen son mektubun akıbeti ortaya çıkartıldı. Almanca mektuplardan ilki Türk Tarih Kurumu Arşivi’ndeki Enver Paşa Koleksiyonu’ndan, ikinci ve üçüncüsü ise ABD’de Stanford Üniversitesi bünyesindeki Hoover Institution Archives’de bulunan Karl H. von Wiegand’ın evrakları arasında bulundu. Enver Paşa’nın; ABD ve Avrupa kamuoyuna yönelik kaleme aldığı bu mektuplarda İslam dünyasının özgürleşmesi, Türkiye ile yapılacak barış antlaşmasının çerçevesi, İslâm-Bolşevik ittifakı ve Ermeni meselesi gibi konulardaki düşünceleri ile çözüm önerileri yer alıyor.
Enver Paşa; mektuplarında Sevr Antlaşması için “utanç barışı” ifadesini kullanırken, “Türkler tarafından hiçbir zaman kabul edilmeyecek” diyor.
ALMAN DOSTLARI
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Kadir Kon tarafından ortaya çıkartılan belgelerde, Almanya Dışişleri Bakanlığı’na ait 23 Ekim 1920 tarihli ve “çok gizli” ibareli bir evrakta ise Enver Paşa’nın Almanya’daki faaliyetlerinden de bahsediliyor. Belgede Enver Paşa’nın Almanya beraber hareket ettiği bazı isimler bulunduğu, söz konusu isimler arasında muhafazakâr Deutsche Allgemeine Zeitung gazetesi yayın yönetmeni Hans Humann’ın yanı sıra Prof. Friedrich Sarre, General von Seeckt ve Almanya’nın İstanbul eski Büyükelçisi von Wangenheim’ın dul eşi Barones Hannah Wangenheim gibi isimlerin olduğu belirtiliyor.
TÜRKLER ATEŞE VERİR
1 Şubat 1920’de kaleme alınan ve 3 Mart 1920’de The Washington Times gazetesinde yayımlanan birinci mektupta; Enver Paşa, “Şayet Müslümanlığın merkezi ve Türk milletinin 500 yıllık başkenti olan İstanbul gasp edilir, ulusu parçalanır ve büyük güçler onu kendi kaderini tayin etme hakkından mahrum bırakırlarsa Türkler İslâm dünyasını ateşe verir ve
Doğu’da barış olmaz” ifadelerini kullanıyor. Enver Paşa, mektubunda İngiltere ve Fransa’nın Türkiye’ye yönelik politikalarını eleştirerek, İzmir’in Yunanlılara, Kilikya’nın Fransızlara teslim edilmesini örnek gösterdi. Ayrıca, Türk milletinin bağımsızlığı için savaşmaya devam edeceğini ve İslam dünyasının Türklerin yanında yer alacağını vurguluyor.
MUSTAFA KEMAL DİRENİYOR
2 Temmuz 1920 tarihinde kaleme alınan ve 25 Temmuz 1920’de yine The Washington Times’ta yayımlanan ikinci mektupta ise Enver Paşa, İslam dünyasının İngiliz sömürgeciliğine karşı ayaklandığını ve bu mücadelenin uzun süreceğini belirtiyor. Enver Paşa, mektubunda Türk milliyetçi hareketinin Anadolu’da güçlendiğini ve Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğindeki direnişin devam ettiğini de dile getiriyor.
MÜCADELEYE DEVAM
3 Ağustos 1920 tarihinde kaleme alınan ve 18 Ağustos 1920’de Moskova’dan yazıldığı anlaşılan üçüncü mektupta ise Enver Paşa, “Sevr Antlaşması Kabul Edilemez” derken, bu antlaşmanın Türk milleti tarafından asla kabul edilmeyeceğini ve mücadelenin devam edeceğinin altını çiziyor.
Enver Paşa’nın Amerikan kamuoyuna yönelik mektupları, Türkiye’nin savaş sonrası durumunu ve İslam dünyasının Batı’ya karşı direnişini anlatmak amacıyla kaleme alınmıştı.
TÜRKİYE İÇİN YAZDI
Arşiv belgelerini ilk kez gün yüzüne çıkartan Marmara Üniversitesi Traih Bölümü Öğretim Üyesi Kadir Kon ise belgeler ilişkin şu yorumlarda bulunuyor “Enver Paşa, Amerikalı gazeteciden görüşlerinin ABD kamuoyuna duyurulmasını rica ediyordu. Nitekim The Washington Times gazetesinin 3 Mart 1920 tarihli nüshasında bu mektup yayımlanmıştır. Üzerinde ‘Temmuz 1920 tarihi düşülen ve yine Almanca yazılmış ikinci mektup ise 4,5 daktilo sayfası uzunluğunda olup von Wiegand imzasıyla aynı gazetenin 25 Temmuz 1920 tarihli sayısında yayımlanmıştır. Almanya’dan yazıldığı anlaşılan ikinci mektubun orijinali Amerika’da Kaliforniya’da Stanford Üniversitesi bünyesindeki Hoover Enstitüsü’nde bulunan Karl H. von Wiegand’ın terekesi içinde bulunmuştur. Aynı terekede Enver Paşa imzalı bir üçüncü mektup daha çıkmıştır. Yine Almanca fakat bu sefer el yazısıyla Moskova’dan şahsa özel yazılmış ve ilk ikisine kıyasla görece kısa olan bu mektup 18 Ağustos 1920 tarihlidir. Ancak, The Washington Times gibi ABD basını, Enver Paşa’nın tehditlerini ciddiye almadı ve mektupları sert bir şekilde eleştirdi.”
Yorumlar
Yorum yap